Λίλα Παπούλα

Σ τοίχοι που έκρυβαν το πρόσωπό μας

Από το ’80 φωτογραφίζω τοίχους γκρεμισμένων σπιτιών. Τα τελευταία χρόνια έγιναν ζωγραφική. Στα ίχνη τους πάνω στους τοίχους και σε όσα απέμειναν, σ’ αυτά που έμειναν εκεί, στα ξύλινα ράφια άδειων και ξεχαρβαλωμένων ντουλαπιών ή στις σκουριασμένες μεταλλικές σκάλες των φωταγωγών, που χωρίς νόημα στροβιλίζονται στο κενό, είδα κάποια στιγμή να καθρεφτίζονται «κρυμμένα» – όπως γράφει ο Μανώλης Αναγνωστάκης στο ποίημά του Εκεί… – τα πρόσωπα των παιδικών μου χρόνων. Γεννήθηκα και μεγάλωσα σ’ ένα τέτοιο ‘σπίτι’ που δεν υπάρχει πια.

Όμως η ζωγραφική όπως και η φωτογραφική αφήγηση είναι μόνο ένα προ-σχήμα. Γιατί δεν είναι η αναπαράσταση που μετράει: Η αναπαράσταση γίνεται το μέτρο της δυνατότητας να «μιλήσει» αυτό που δεν μπορούμε να συλλάβουμε. Έστω για λίγο, όσο κρατάει το άνοιγμα και το κλείσιμο του φωτογραφικού φακού. Αφήνοντας πάντα στη σκέψη ένα λευκό ερωτηματικό, μια απουσία, την απουσία των άλλων που κάποτε ήταν εκεί, αλλά και την άβυσσο που έμεινε μέσα μας από όλα εκείνα που πιστεύαμε ότι είχαμε και χάθηκαν.

Τα σπαραγμένα λοιπόν ίχνη των σπιτιών, που κάποτε στέγαζαν τις καθημερινές ιστορίες των απλών ανθρώπων, τα όνειρα και τις βεβαιότητές τους, είναι και οι μεταφορές αυτού που συνέβη με την κρίση. Μια κρίση που δεν έχει βέβαια να κάνει μόνο με την οικονομική, την κοινωνική και την πολιτική πραγματικότητα όπως τις ξέραμε και ξαφνικά τις είδαμε να καταρρέουν, αλλά κυρίως με την ατμόσφαιρα των σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους που αυτή κυρίως άλλαξε. Αλλά και τα ταραγμένα από την κρίση τοπία του εσωτερικού μας κόσμου. Αυτές οι πολλαπλές ρηγματώσεις που όλοι μας βιώσαμε αλλά και εξακολουθούμε να βιώνουμε, ήταν το κίνητρο αυτής της δουλειάς.

Πάντα με γοήτευε αυτό το εσωτερικό το παιχνίδι με τον χρόνο και τον τόπο, ανάμεσα στο άλλοτε, στο τώρα και στο μετά, στο εδώ και στο αλλού, στο μέσα και στο έξω, στο είναι και στο δεν είναι. Έτσι, δουλεύοντας με εικόνες από το παρελθόν αναζητούσα και μερικές φορές ανακάλυπτα καινούριες διαδρομές που με οδηγούσαν στο παρόν. Όπως και τώρα, με τις εικόνες που φέρνω σ’ αυτή την έκθεση, εικόνες φθοράς και νοσταλγίας για κάτι που χάθηκε, δεν είναι νομίζω τον πόνο και την απελπισία που μοιράζομαι, αλλά την εικαστική ματιά μου πάνω σ΄αυτά, γιατί από μόνη της η Τέχνη μπορεί να λειτουργεί επανορθωτικά, ως ανακατασκευή τόσο του πόνου όσο και της απελπισίας από την απώλεια σε κάλεσμα προς την κατεύθυνση της ζωής και της ελπίδας.

Καστρί, 2 Ιουλίου 2017

Η συνεκτικότητα είναι το στοιχείο εκείνο που χαρακτηρίζει τη δημιουργία της Λίλας Παπούλα, ήδη από την πρώτη ατομική της έκθεση, στην γκαλερί «Νέες Μορφές» το 1987. Στην εποχή της επικράτησης της ηλεκτρονικής εικόνας, παραμένει προσηλωμένη στη ζωγραφική και εξελίσσει την τέχνη της με συνέπεια και ποιότητα, ρομαντισμό και πάθος. Σε ευθεία αντιστοιχία με συναισθηματικές και ψυχικές καταστάσεις, επιδιώκει να αποκαλύψει και να μεταγράψει αυτό που βρίσκεται κρυμμένο πίσω από την επιφάνεια, να καταστήσει ορατά ως αποτυπώματα τις ιδέες και τις σκέψεις της, αναζητώντας τα θέματά της στα αποθέματα της μνήμης και των εμπειριών, αλλά και στην επαφή της με την καθημερινότητα. Οι συνθέσεις της, στις οποίες το φανερό συμβιώνει με το ενδόμυχο, αντανακλούν έναν εντελώς προσωπικό τρόπο βίωσης των καταστάσεων, δίνουν την εντύπωση ότι πηγάζουν από το υποσυνείδητο, μεταπλάθουν τα ερεθίσματα σε πλαστικά επεισόδια που, αν και αφίστανται της οπτικής πραγματικότητας, συγχρόνως την εμπεριέχουν. Ανοιχτή σε αναγνώσεις και συμβολικές προεκτάσεις, η τέχνη της Λίλας Παπούλα, απευθύνει και απευθύνεται, υπερβαίνει το προφανές, απεικάζει τη ζωτική σχέση της δημιουργού με τον κόσμο, επικαλείται μια βαθύτερη επικοινωνία μέσα στη σιωπή, κατευθύνει στον αναστοχασμό για τον ρόλο και τη δύναμη, τη μυστηριώδη γοητεία και την αμφισημία της εικόνας.

Η νέα ενότητα έργων της με τίτλο « Σ τοίχοι που έκρυβαν το πρόσωπο μας» είναι η συνέχεια της ενότητας «Ό,τι απέμεινε», εκκινεί από φωτογραφίες που τράβηξε η ίδια και λειτουργούν, όπως εξομολογείται, ως ένα είδος «ημερολογιακών σημειώσεων», ερεθισμάτων, μνημονικών ανακλήσεων, ρητών και υπαινικτικών διατυπώσεων. Τόποι οικείοι και συνάμα ανοίκειοι. Απόηχοι και σπαράγματα μιας αλλοτινής ζωής που πέρασε και χάθηκε. Τμήματα ερημωμένων και ακατοίκητων σπιτιών που αντέχουν και αντιστέκονται, απογυμνωμένα και πληγωμένα, χορταριασμένα και μετέωρα στο παράλογο αστικό τοπίο μιας πόλης άξενης και εχθρικής, εκτεθειμένης σε μια άτυπη πολιορκία, έναν ακήρυχτο πόλεμο. Τοίχοι φαγωμένοι με ξεθωριασμένα συνθήματα και αφίσες, γκρεμίσματα, συνυπάρξεις εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, σκάλες που στέκονται στο κενό, εικόνες μέσα σε εικόνες ως αντικατοπτρισμοί μιας πραγματικότητας σχεδόν μεταφυσικής, φέρουν τα σημάδια του παρελθόντος και του παρόντος, «αφηγούνται», χαμηλόφωνα χωρίς μελοδραματισμούς και συναισθηματικές εξάρσεις, μικρές ιστορίες, ανείπωτες και μυστικές, για τη ζωή, την απώλεια και τον θάνατο, για όνειρα, χαμένες φωνές και ακυρωμένες ελπίδες.

Η ιδιαίτερη ευαισθησία του χρώματος, η αποσπασματικότητα, το προσεγμένο σχέδιο, η ισόρροπη σύνθεση, η στέρεη αρχιτεκτονική δομή, η αίσθηση του χώρου και η προοπτική απόδοσή του, η προσεκτικά υπολογισμένη σκηνοθεσία, επιλογή και οργάνωση του πρωτογενούς υλικού, συντείνουν αποφασιστικά στο τελικό αποτέλεσμα και την αλήθεια των θεμάτων που φορτίζονται από την εμφατική σημασία που τους αποδίδει η ζωγράφος και τον τρόπο με τον οποίο τα επεξεργάζεται, με την εκφραστικότητά τους να μεγιστοποιείται από τις αμιγείς εικαστικές αξίες. Τα θέματα διαγράφονται με ευκρίνεια, η χρωματική απόδοσή τους γίνεται λιτή και ατμοσφαιρική. Ψυχροί και θερμοί τόνοι δουλεύονται με επιμέλεια και επιδεξιότητα: πλούσια σε ποιότητες μπλε, γαλάζια και πράσινα, υπόλευκα, λευκά και γκρίζα, ώχρες, πορτοκαλί, ροζ και κίτρινα, χρησιμοποιούνται σ’ ένα συνεχές παιχνίδι εναλλαγών, ενώ, πολλές φορές, κυριαρχεί μια μονοχρωματική αντίληψη, και άλλες φορές οι εικόνες της μετατρέπονται σε αφηρημένες συνθέσεις που επιβάλλονται με την ένταση, την αδρότητα και την πυκνότητα των χρωματικών σχηματισμών πάνω στη ζωγραφική επιφάνεια. Τα επάλληλα στρώματα και επίπεδα, τα ίχνη, η εύτακτη κατανομή των μαζών του φωτός και της σκιάς, των λεπτομερειών και των κενών επιφανειών, οι εμφανείς διαδρομές της χειρονομίας, οι γραφισμοί και η λεπτότητα της απόδοσης των φυτικών μοτίβων, είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα συγκεκριμένα έργα. Ταυτόχρονα, οι υφές που δημιουργούνται με τη χρήση μικτής τεχνικής, τονίζουν όχι μόνο την ανάδειξη του υλικού χαρακτήρα του καλλιτεχνικού δημιουργήματος, αλλά και την ανάγκη της εντονότερης και πιο πειστικής προβολής και αίσθησης της πραγματικής φθοράς.   

Μέσα από μια διαδικασία αφαίρεσης, υπερβαίνει την αναπαράσταση και την ψυχρή περιγραφή, διερευνά την πλαστική συγκρότηση και τις νοηματικές προεκτάσεις της ζωγραφικής της, απομονώνει τα στοιχεία εκείνα που κατευθύνουν στην ποιητική μεταμόρφωση του πραγματικού, μεταδίδουν και διατηρούν ατόφια την πρωταρχική συγκίνηση με τις έννοιες του χρόνου και της μνήμης να συμπλέκονται σε αδιάσπαστη ενότητα. Ο θεατής βρίσκεται μπροστά σ’ ένα ιδιότυπο σύμπαν, ένα περιβάλλον μοναξιάς, αδιατάρακτης ηρεμίας και σπαρακτικής σιωπής –φασματικές σκηνογραφίες και ακινητοποιημένες παρουσίες που επιβάλλονται με ένταση. Τα έργα, στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται ο άνθρωπος –παρών μέσα στην απουσία του– αποπνέουν μια αδιόρατα ρομαντική, μελαγχολική διάθεση, τα ερείπια που απεικονίζονται έχουν τον χαρακτήρα του τελεσίδικα εγκαταλειμμένου και της επιτελεσμένης φθοράς με τα ανεξίτηλα στίγματα της κοινότοπης περιπέτειας τους διαμέσου των καιρών.

Στις συνθέσεις της, η Λίλα Παπούλα δεν παρουσιάζει μόνο «τα θραύσματα μιας εσωτερικής τοιχογραφίας», όπως η ίδια τα προσδιορίζει και τα αντιλαμβάνεται, αλλά γίνονται μεταφορές των ψυχικών ρηγμάτων και της πολυπλοκότητας ενός κατακερματισμένου κόσμου που έχει απολέσει τις σταθερές και τα σημεία αναφοράς του στη σημερινή παράδοξη και δραματική συγκυρία της αστάθειας, της ρευστότητας και της μετάβασης, έρχονται να δοκιμάσουν τους φόβους και τις ανησυχίες μας, να στοιχειώσουν το μυαλό μας, να χαρτογραφήσουν τους διχασμούς και τις υπαρξιακές αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου, να εξομολογηθούν την ποιητικότητα της ανολοκλήρωτης προσπάθειας και της ηθικής του αδιεξόδου, να προτείνουν ένα ταξίδι αυτογνωσίας και επιστροφής σε ξεχασμένες αξίες, να ενεργοποιήσουν και να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη.

Γιάννης Μπόλης
Ιστορικός Τέχνης - Επιμελητής ΚΜΣΤ Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκη

Λίλα Παπούλα – Τόποι ψυχής

Η ζωγραφική της Λίλας Παπούλα είναι ανοιχτή σε προσεγγίσεις με τα θέματά της να ορίζουν την ορατή πλευρά ψυχικών καταστάσεων και συμπεριφορών, να συνδιαλέγονται, να απευθύνουν και να απευθύνονται, να απεικάζουν τη ζωτική της σχέση με το κόσμο και να απηχούν όψεις της αντιφατικότητάς του, να αξιώνονται κάτι περισσότερο από το προφανές, να υπονομεύουν τη συνηθισμένη πρόσληψη των πραγμάτων, να ιχνηλατούν και να αποτυπώνουν μυστικές συνδέσεις και συσχετισμούς μέσα από απρόσμενες συναντήσεις, ισορροπίες και αντιθέσεις, τεχνικές αφήγησης και συνειρμούς. Την μέχρι τώρα πορεία της τη χαρακτηρίζει η γνώση και η πλατιά εικαστική παιδεία, η συνοχή, η ποιότητα και η πρωτοτυπία των μορφοπλαστικών αναζητήσεων και των προτάσεών της οι οποίες κινούνται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο πεδίο των οπτικών εντυπώσεων και εκείνο της υποκειμενικής ερμηνείας και επαναδιαπραγμάτευσής τους. Η τέχνη της δίνει έμφαση στις αμιγείς ζωγραφικές αξίες και τις εκφραστικές δυνατότητες του χρώματος, της ματιέρας και της χειρονομίας, συγκροτεί μια πολύπλευρη καλλιτεχνική σύλληψη, μια ολοκληρωμένη μορφοποίηση, πλούσια και μεστή σε συμβολικές αναφορές και αναγνώσεις.

Η νέα ενότητα έργων της με τίτλο Ό,τι απέμεινε, συνεχίζει και εξελίσσει την προηγούμενη δουλειά της, τους Τόπους. Με εκκίνηση και οδηγό φωτογραφίες που τράβηξε η ίδια και οι οποίες λειτουργούν, όπως εξομολογείται, ως ένα είδος «ημερολογιακών σημειώσεων», ερεθισμάτων και μνημονικών ανακλήσεων, παρουσιάζει συνθέσεις όπου το ατομικό συμβιώνει με το συλλογικό, το ενδόμυχο με το φανερό, η συγκίνηση, η ευαισθησία και το βίωμα κατέχουν εξέχουσα θέση. Τόποι οικείοι και συνάμα ανοίκειοι. Απόηχοι και σπαράγματα μιας αλλοτινής ζωής που πέρασε και χάθηκε. Τμήματα ερημωμένων σπιτιών που αντέχουν και αντιστέκονται, εκτεθειμένα και απογυμνωμένα, πληγωμένα και μετέωρα στο παράλογο αστικό τοπίο μιας πόλης άξενης και εχθρικής. Τοίχοι φαγωμένοι, γκρεμίσματα και ακατοίκητοι χώροι, ως αντικατοπτρισμοί μιας πραγματικότητας σχεδόν μεταφυσικής, που φέρουν τα σημάδια και τα ίχνη του παρελθόντος και του παρόντος, «αφηγούνται», χαμηλόφωνα χωρίς μελοδραματισμούς και συναισθηματικές εξάρσεις, μικρές ιστορίες, ανείπωτες και μυστικές, για τη ζωή, την απώλεια και τον θάνατο, για όνειρα, χαμένες φωνές και ακυρωμένες ελπίδες. Μέσα από μια διαδικασία αφαίρεσης, υπερβαίνει την αναπαράσταση και την ψυχρή περιγραφή, απομονώνει τα στοιχεία εκείνα που κατευθύνουν στην ποιητική μετάπλαση του πραγματικού, μεταδίδουν και διατηρούν ατόφια την πρωταρχική αίσθηση με τις έννοιες του χρόνου και της μνήμης να συμπλέκονται σε μια αδιάσπαστη ενότητα. Ο θεατής βρίσκεται μπροστά σ' ένα ιδιότυπο σύμπαν, ένα περιβάλλον μοναξιάς, αδιατάρακτης ηρεμίας και σπαρακτικής σιωπής –φασματικές σκηνογραφίες και ακινητοποιημένες παρουσίες που επιβάλλονται με ένταση και μοιάζουν να πηγάζουν απευθείας από το υποσυνείδητο. Τα έργα αποπνέουν μια αδιόρατα ρομαντική, μελαγχολική διάθεση, τα ερείπια που απεικονίζονται έχουν τον χαρακτήρα του τελεσίδικα εγκαταλειμμένου και της επιτελεσμένης φθοράς με τα ανεξίτηλα στίγματα της κοινότοπης περιπέτειας τους διαμέσου των καιρών. Η τεχνική επεξεργασία, η αυθόρμητη, σχεδόν, «αυτόματη» γραφή με τις συνεχείς επεμβάσεις και επικαλύψεις, η υλικότητα και η απτική εντύπωση συντείνουν αποφασιστικά στην τελική εικόνα και την αλήθεια του θέματος, ενός θέματος που φορτίζεται από την εμφατική σημασία που του αποδίδει η ζωγράφος, ενός θέματος που εκκινεί από την καθημερινή ζωή και στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται ως υπαινιγμός ο άνθρωπος, παρών μέσα από την απουσία του.

Τα ερείπια της Λίλας Παπούλα δεν είναι μόνο «τα θραύσματα μιας εσωτερικής τοιχογραφίας», όπως η ίδια τα προσδιορίζει και τα αντιλαμβάνεται, αλλά γίνονται μεταφορές των ψυχικών ρηγμάτων και της πολυπλοκότητας ενός κατακερματισμένου κόσμου που έχει απολέσει τις σταθερές και τα σημεία αναφοράς του στη σημερινή παράδοξη και δραματική συγκυρία της αστάθειας, της ρευστότητας και της μετάβασης, έρχονται να δοκιμάσουν τους φόβους και τις ανησυχίες μας, να στοιχειώσουν το μυαλό μας, να χαρτογραφήσουν τους διχασμούς και τις υπαρξιακές αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου, να εξομολογηθούν την ποιητικότητα της ανολοκλήρωτης προσπάθειας και της ηθικής του αδιεξόδου, να προτείνουν ένα ταξίδι αυτογνωσίας και επιστροφής σε ξεχασμένες αξίες, να ενεργοποιήσουν και να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη. Η Λίλα Παπούλα επικαλείται μια βαθύτερη επικοινωνία και μια διαφορετική, ολοκληρωτικά προσωπική και συναισθηματική αντίληψη θέασης με τις συνθέσεις της να συγκροτούν έναν διαρκή συλλογισμό για τον ρόλο και τη δύναμη, τη μυστηριώδη γοητεία και την αμφισημία της εικόνας, για την αποκάλυψη όλων εκείνων που βρίσκονται κρυμμένα πίσω από την επιφάνεια.

Ιούνιος 2014

Λίλα Παπούλα

Υπερβατικά ,επάλληλα πλάνα ενορχηστρώνονται μες από ένα εξαιρετικά ευαισθητοποιημένο χρώμα στις συνθέσεις της Λίλας Παπούλα. Εικαστικά πεδία με αναγνωρίσιμα σχήματα σε μια διηνεκή ροή ,με άμεση την αίσθηση της μεταλλαγής, της ανασύστασης καθώς και της μετουσιωτικής δύναμης της τέχνης. Εδώ ,τα όποια τοπία προβάλλουν συνάμα σαν τοπία της ψυχής ,με πολυσχιδείς διακυμάνσεις που εμβαπτίζουν την κάθε σύνθεση σε μιαν ιδιόμορφη και απόλυτα προσωπική στην Παπούλα, ατμόσφαιρα. ΄Εργα όπως: το <Τοπίο από αλλού>, <Η Λίμνη>, <΄Οψεις>, κ ά υλοποιούν χαρισματικές υπερβάσεις καθώς πέρα από, αυτό καθαυτό, το εικαστικό μέρος , εκφράζουν και υποβάλλουν ανεξάντλητους σε ψυχικό έρμα συνειρμούς. Γνώρισμα που ενορχηστρώνεται στις συνθέσεις της με μιαν ιδιωματική κινητικότητα στο ίχνος και έναν πρωτόφαντο παλμό στο χρώμα.

Στην ουσία <ατμοσφαιρικά>, όχι μόνο τα τοπία της καλλιτέχνιδος αλλά και τα έργα της, στο σύνολό τους , μας πείθουν ότι αντικατοπτρίζουν σε μια διαπασών την εξαιρετικά ευαίσθητη και ευαισθητοποιημένη καλλιτεχνική της ιδιοσυγκρασία. Μια ιδιοσυγκρασία που μεταγγίζεται χαρισματικά και σε εμάς αφού, η δημιουργός μας υποβάλλει με έναν εξαιρετικά ποιητικό τρόπο τα μηνύματά της, σε μιαν άμεση διασύνδεση με τον πλούσιο εσωτερικό της κόσμο.

Ντόρα Ηλιοπούλου Ρογκάν
Δρ. Ιστορικός της Τέχνης-Τεχνοκριτικός

Τόποι αντί Τοπίων

Μερικές φορές, ο ίδιος ο πίνακας είναι αυτός που εκκενώνει το χώρο πίσω του ή απέναντί του, δημιουργώντας ένα ιδεατό κέλυφος όπου κάθε τι το τρισδιάστατο αποκτά μια απόλυτη ή ιδανική ύπαρξη.

Elaine de Kooning

Ενσκύπτοντας στη λιτή -μα παράδοξα πυκνή- γραφή της Λίλας Παπούλα, στην ενδελεχή αυτή καταβύθιση στη συμπαγή ουσία ενός αεί παρόντος παλίμψηστου τοπίου που επιδέξια και επίμονα, άλλοτε διυλίζει και άλλοτε ανασυνθέτει τα ίδια τα εγγενή χαρακτηριστικά του, που εγκαταλείποντας πίσω του ό,τι το περιττό, σταδιακά τρέπεται σε τοπόσημο, περιηγούμαστε στους νοητούς άξονες των δομικών συστατικών, των αισθητικών συντεταγμένων, των εσωστρεφών κωδίκων και των διακριτών συμβόλων της ζωγράφου, που επιστρατεύονται στην απαρχή ετούτης της οξυδερκούς και θεμελιώδους θέασης: στο έργο της Λίλας Παπούλα, ο ζωγραφισμένος χώρος τρέπεται σε γη, προσδιορίζεται ως τοπίο, κατασταλάζει εντέλει σε τόπο. Στις παρυφές του, συντάσσεται μια άλλη γεωγραφία, με ατελεύτητα
όρια και παλίμψηστα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας που αναγιγνώσκονται αργά, ως σχηματοποιημένες σημειώσεις και εύγλωττες συνοπτικές σημάνσεις ενός -σε μεγάλο βαθμό- ανεξερεύνητου πεδίου:

-Ο χώρος αποτελεί μια τρισδιάστατη προέκταση όπου τα αντικείμενα και τα γεγονότα προκύπτουν έχοντας σχετική θέση και κατεύθυνση. Η έννοια του χώρου, διατηρεί μια θεμελιώδη σημασία για την κατανόηση του σύμπαντος, είτε πρόκειται για μια ανεξάρτητη ενότητα, είτε για μια σχέση μεταξύ ενοτήτων, είτε για μέρος ενός εννοιολογικού πλαισίου. 1

Κατά τον πρώιμο 11ο αιώνα, ο Ισλαμιστής φιλόσοφος και φυσικός Ibn al-Haytham, ανέπτυξε την αντίληψη του χώρου στο Βιβλίο της Οπτικής, υποστηρίζοντας, σε αντίθεση με τον Ευκλείδη και τον Πτολεμαίο, ότι η όραση δεν είναι κάτι αυτόνομο και ότι η αντίληψη του χώρου συνδέεται με το μέγεθος και την απόσταση. Κατά το 17ο αιώνα, η φιλοσοφία του χώρου και του χρόνου αποτέλεσε βασικό ζήτημα της μεταφυσικής. Ο Γερμανός φιλόσοφος και μαθηματικός Gottfried Leibniz και ο Άγγλος φυσικός και μαθηματικός Isaac Newton, υποστήριξαν δύο διαφορετικές θεωρίες για το χώρο. Σύμφωνα με τον πρώτο, ο χώρος δεν είναι τίποτε περισσότερο από τις φυσικές σχέσεις των αντικειμένων μέσα στον κόσμο και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτά. Αντίθετα, ο Νεύτων, χρησιμοποιώντας την παρατήρηση και το πείραμα, απέδειξε ότι ο χώρος υπάρχει ανεξάρτητα από τα αντικείμενα που τον συναθροίζουν. Συνεχίζοντας το συλλογισμό του Νεύτονα κατά το 18ο αιώνα, ο Καντ ανέπτυξε τη φιλοσοφική θεωρία της γνώσης, σύμφωνα με την οποία η επίγνωση του χώρου, μπορεί τόσο να προϋπάρχει όσο και να είναι συνθετική. Απορίπτοντας την άποψη ότι ο χώρος πρέπει είτε να είναι μια ουσιαστική ύπαρξη είτε μια σχέση, συμπέρανε ότι ο χώρος και ο χρόνος δεν αποτελούν στοιχεία επινοημένα από τον άνθρωπο αλλά ανήκουν σε ένα αναπόφευκτο προϋπάρχον πλαίσιο. Εν μέρει και ως συνέπεια του παραπάνω, κατά το 19ο και τον 20ο αιώνα, οι μαθηματικοί άρχισαν να αντιμετωπίζουν το χώρο σαν κάτι σφαιρικό και όχι επίπεδο. O Γερμανός μαθηματικός Carl Friedrich Gauss, υπήρξε ο πρώτος που πρότεινε έναν εμπειρικό έλεγχο της γεωμετρικής δομής του χώρου: ανέπτυξε τη θεωρία του σε μικρότερη κλίμακα, ασκώντας την επιστήμη της τριγωνομετρίας στις βουνοκορφές της Γερμανίας. Αντίθετα, ο Henri Poincare, Γάλλος μαθηματικός και φυσικός του τέλος του 19ου αιώνα, στράφηκε εναντίον της επιχειρηματολογίας σύμφωνα με την οποία μια συγκεκριμένη γεωμετρική μέτρηση μπορεί να κατανοήσει απόλυτα το χώρο, και πρότεινε την Ευκλείδια γεωμετρία ως την πιο κοντινή στην «αληθινή» γεωμετρία του κόσμου. Το 1905, ο Αϊνστάιν, μέσω της θεωρίας της σχετικότητας, πρότεινε επίσης μια συσχέτιση του χώρου και του χρόνου, που έγινε γνωστή ως χωροχρόνος. Τα δικά του πορίσματα χρησιμοποιήθηκαν για να γίνει κατανοητό ότι χάρη στη σχετικότητα της κίνησης, ο χώρος και ο χρόνος μας μπορούν -μαθηματικά και ουσιαστικά- να ενωθούν σε ένα αντικείμενο, το χωροχρόνο.

-Το αγγλικό όνομα earth, προέρχεται από την αγγλοσαξωνική λέξη erda, που σημαίνει τη γη, το έδαφος ή το χώμα. Τόσο στον Ελληνικό πολιτισμό όσο και αλλού, η Γη συχνά προσωποποιήθηκε και αντιμετωπίστηκε ως θεότητα, ενώ συχνά, στο πλαίσιο των μύθων της Δημιουργίας, ονομάστηκε Θεά-μητέρα και ταυτίστηκε με τη γονιμότητα. 2

-Η Γεωγραφία είναι το τμήμα της επιστήμης που ασχολείται με το να προσδιορίσει και να περιγράψει τη Γη, χρησιμοποιώντας τη γνώση του χώρου για να κατανοήσει γιατί τα αντικείμενα υπάρχουν σε συγκεκριμένες θέσεις. Ο γεωγραφικός χώρος συχνά ταυτίζεται με την ίδια τη γη. Ενώ οι περισσότεροι σύγχρονοι πολιτισμοί προστατεύουν τα ατομικά δικαιώματα ιδιοκτησίας επί της γης, κάποιοι άλλοι, όπως οι Αβορίγινες της Αυστραλίας, αντιστρέφουν αυτή τη σχέση, πρεσβεύοντας ότι το ιδιοκτησιακό καθεστώς ανήκει στην ίδια τη γη. Στην ψυχολογία, ο χώρος συνδέεται με την αντίληψη του περιβάλλοντος, που σχετίζεται με την αυτοσυντήρηση του ατόμου και την ιδέα του προσωπικού χώρου.

-Η Γεωμορφολογία (από τους ελληνικούς όρους: γη, μορφή και λόγος (=γνώση), διατυπωμένη στην αρχική μορφή της από τον Κινέζο αυλικό επιστήμονα Shen Kuo (1031-1095) και συνδεόμενη ταυτόχρονα με τη γεωλογία, τη γεωγραφία, την αρχαιολογία, την αστική και περιβαλλοντική μηχανική και την επιστήμη του εδάφους, εξετάζει τις μορφές της γης και τις διαδικασίες που τις διαμορφώνουν, επιχειρώντας να κατανοήσει γιατί οι τόποι έχουν την υπάρχουσα μορφή τους, και ίσως ακόμη να προβλέψει τη μελλοντική όψη τους, σύμφωνα με τις φυσικές δυνάμεις που επιτόπου θα αναπτυχθούν. Οι μορφές του εδάφους προκύπτουν σε συνάρτηση με έναν συνδυασμό φυσικών και ανθρωποκεντρικών διαδικασιών: το τοπίο χτίζεται, ορθούται και βυθίζεται, μέσα από φυσικές, τεκτονικές και ηφαιστιογενείς διεργασίες. Το κλίμα, η οικολογία και η ανθρώπινη δραστηριότητα επηρεάζουν αντίστοιχα τη μεταβλητότητα του τοπίου.

-Η έννοια του τοπίου συναθροίζει τα ορατά χαρακτηριστικά μιας περιοχής της γης, εμπεριέχοντας φυσικά στοιχεία όπως τις παραλλάσσουσες φόρμες του εδάφους, τα ζώντα δείγματα της χλωρίδας και της πανίδας της αντίστοιχης περιοχής, τα αφηρημένα στοιχεία όπως το φως, τις καιρικές συνθήκες και τις ανθρώπινες δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με τη δόμηση ή και την απλή έμψυχη παρουσία. Η λέξη τοπίο προέρχεται από τη λέξη τόπος, όπως ακριβώς και η αγγλική λέξη landscape προέρχεται από την ολλανδική λέξη lanschap. Η λέξη landscape, που αναφέρεται για πρώτη φορά το 1598, πρωτού ταυτιστεί με τη γενικότερη έννοια του τοπίου, χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ζωγραφικός όρος από τους Ολλανδούς, που κατά τον 16ο αιώνα διέπρεπαν σε αυτού του είδους τη θεματολογία.
Η ολλανδική λέξη landschap που νωρίτερα σήμαινε την «περιοχή, το κομμάτι ενός τόπου», είχε ήδη εγκολπωθεί την εικαστική της έννοια όταν χρησιμοποιήθηκε στην Αγγλία, σημαίνοντας πλέον «το έργο τέχνης που απεικονίζει τη σκηνή ενός τοπίου». Η ίδια λέξη «landscape» ενώνει ακόμη τη λέξη «land» –γη με ένα ρήμα γερμανικής καταγωγής, το "scapjan/schaffen" που ανάγει στη διαδικασία της διαμόρφωσης. Η Γη εμφανίζεται διαμορφωμένη από φυσικές δυνάμεις, και οι λεπτομέρειες αυτής της διαμόρφωσης, ταυτίζονται με το ίδιο το αντικείμενο της ζωγραφικής τοπίου.

-Συχνά αναφερόμαστε ακόμη στο «πολιτισμικό τοπίο», αυτό δηλαδή που, σε αντίθεση με τον κρατούντα δυαδισμό φύσης και πολιτισμού, αναδεικνύει την αγαστή συνύπαρξη της φύσης και του ανθρώπινου έργου. Η έννοια του πολιτισμικού τοπίου έχει επίσης ως αφετηρία της την Ευρωπαϊκή παράδοση της τοπιογραφίας. Από το 1500 μ.Χ. και εξής, πολλοί Ευρωπαίοι ζωγράφοι ζωγράφισαν τοπία για να τέρψουν κάποιους άλλους ανθρώπους. Σταδιακά, οι άνθρωποι που εμπεριέχονταν στα τοπία αυτά, μεταβλήθηκαν σε αχνές και μικρότερες φιγούρες, ενσωματωμένες σε ευρύτερους φυσικούς άξονες. 3 Ο γεωγράφος Otto Schluter φέρεται ως ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «πολιτισμικό τοπίο» στις αρχές του 20ου αιώνα, αντιπαραθέτοντας το φυσικό τοπίο, αυτό δηλαδή που προϋπήρχε της ανθρώπινης παρέμβασης με το πολιτισμικό τοπίο, εκείνο δηλαδή που διαμορφώθηκε από τον άνθρωπο. Κατά τον Schluter, το σημαντικότερο ζητούμενο της γεωγραφίας είναι να ανιχνεύσει τις αλλαγές στα δύο αυτά είδη. Αργότερα, ο ανθρωπογεωγράφος Carl O. Sauer, ανέπτυξε την ίδια ιδέα, προτείνοντας τον παράγοντα του πολιτισμού ως έναν βασικό καταλύτη στη διαδικασία της διαμόρφωσης των ορατών χαρακτηριστικών της επιφάνειας της Γης. Σύμφωνα με εκείνον, το φυσικό περιβάλλον παραμένει καίριο, ως το μέσον με το οποίο και δια μέσω του οποίου ενεργούν οι ανθρώπινοι πολιτισμοί: ο πολιτισμός είναι ο καταλύτης, η φύση είναι το μέσον, το πολιτισμικό τοπίο είναι το αποτέλεσμα». Υποστηρίζοντας την έννοια του «πολιτισμικού τοπίου», η Επιτροπής της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, διαπιστώνει το 2006 ότι «παρόλο που η έννοια του τοπίου διέφυγε για αρκετό καιρό από την αρχική σύνδεσή της με την τέχνη», υπάρχει ακόμη μια κρατούσα άποψη που αντιλαμβάνεται το τοπίο ως μια «άγραφη επιφάνεια, έτοιμη να υποδεχθεί έναν χάρτη, μια εικόνα ή ένα κείμενο, όπου μπορούν ακόμη να εγγραφούν πολιτισμικά σύμβολα και κοινωνικές φόρμες». 4

-Η αρχική έννοια του παλίμψηστου, συνδέεται κυρίως με την επαναχρησιμοποιούμενη σελίδα ενός χειρογράφου,από πάπυρο, περγαμηνή ή χαρτί, όπου, κάτω από την τρέχουσα γραφή, διακρίνεται αμυδρά η αρχική, σβησμένη με διάφορους τρόπους, όπως γάλα και σκόνη δημητριακών. Η λέξη προέρχεται από τους Ελληνικούς όρους παλιν και ψαω (=χρησιμοποιώ). Ο ίδιος όρος χρησιμοποιείται στην πλανητική αστρονομία: αρχαίοι σεληνιακοί κρατήρες που το έξεργο ανάγλυφό
τους έχει εξαφανιστεί αφήνοντας πίσω του μόνο έναν «ίχνος « χείλους, είναι επίσης γνωστοί ως «παλίμψηστα». Ταυτόχρονα, αρκετοί σύγχρονοι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον ίδιο όρο, επιθυμώντας να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το χρόνο –ως μια επιστρωμάτωση εμπειριών που επικάθονται σε ξεθωριασμένες παλαιότερες. Οι αρχιτέκτονες πάλι, ονομάζουν παλίμψηστη τη δόμηση που κάποτε υπήρξε άλλη στη βάση της. Στο δομημένο παρελθόν, αυτό συμβαίνει συχνότερα από όσο νομίζουμε. Κάθε φορά που οι τόποι μεταπλάθονται ή διαμορφώνονται, γύρω τους παραμένουν οι σκιές της προηγούμενης εικόνας τους, οι γραμμές στους τοίχους, οι ξεραμένες κοίτες, οι ερειπιώνες και οι χαράξεις στο τοπίο. Με τον τρόπο αυτό, οι αρχιτέκτονες, οι αρχαιολόγοι, οι ιστορικοί, οι περιπλανώμενοι περιπατητές, μπορούν, διακρίνοντας τα αντίστοιχα σημάδια, να αντιληφθούν έναν τόπο ως παλίμψηστο, ως δυνητικό σύμβολο μιας αέναης μετάλλαξης.

Εμφυσώντας τη γνώση ετούτη του αεί μεταμορφούμενου χωροχρόνου, στη ζωγραφική της, η Λίλα Παπούλα δεν επιδιώκει την αφήγηση. Κι ούτε ασφαλώς την καλλιέπεια. Ήδη από την πρώτη ατομική της έκθεση, οι ταράτσες και τα τοπία με τις αέναες επιθέσεις, τις αφαιρέσεις και τις πτυχώσεις είχαν σιωπηλά μεταλλαχθεί σε τόπο, οδεύοντας αθόρυβα έξω από τα όρια της σύνθεσης. Εφευρίσκοντας σταδιακά μεγάλα πεδία με λιτά φυσικά στοιχεία, επιθυμώντας να δουν εκείνα που βλέπει το βλέμμα, τρεπόμενα σε σημάνσεις.

Κατά τη διαδικασία της βιωματικής αυτής πράξης, όπου τομή αποτελεί η ίδια η συνέχεια και όπου το μέσα ενώνεται με το έξω, δημιουργούνται εναλλασσόμενα πεδία κι αποκαλύπτονται διαφορετικές υφές: μολύβια, μεικτή τεχνική, ρινίσματα σιδήρου, κόκκοι χώματος, ακρυλικός σοβάς, σκόνες αγιογραφίας, γραψίματα και σβησίματα συμπλέουν με τα λιγοστά ρόδινα και τα φαιά, τα λερωμένα λευκά, τα ανθρακί και τα σταχτοπράσινα, τα τεφρά και τα πορτοκαλί μιας μνημονευμένης πυρκαγιάς, εξερευνώντας τα όρια της σύνθεσης, οδηγώντας το βλέμμα σε εκείνο που επιθυμεί να αφηγηθεί η ζωγράφος. Φωτεινά περιγράμματα συνδιαλέγονται με τις καμπύλες, κηλίδες φωτός τοποθετημένες οριζόντια, ακολουθούν το αβέβαιο περίγραμμα του συμπαγούς μεσόγειου τοπίου, ανασκάπτοντας την εσώτατη ύπαρξή του.

Στα διάκενα της αφαίρεσης, εισχωρούν στη συνέχεια οι συντετμημένες μνήμες της ανθρώπινης παρουσίας που μοιάζει με την πρώτη ματιά να αφομοιώνεται από τον ίδιο τον τόπο: ανάμεσα στους χωμάτινους κρατήρες και τα μοναχικά δένδρα, αχνοφαίνονται λίγος καπνός, ένα κομμάτι πόλης, ένας υψούμενος τοίχος, μια ισχνή φιγούρα, σποραδικά ίχνη πλέγματος-όρια για την ανθρώπινη παρουσία. Κι άλλοτε ένα εγκαταλελειμένο ποδήλατο στη μέση ενός λευκού άδειου κάμπου, ή αχνά σχεδιασμένα τραπέζια-αυτοσχέδιοι μυστικοί βωμοί στη φύση: για την ίδια τη ζωγράφο, αν και ο,τιδήποτε απέριττο μπορεί από μόνο του να γράψει ιστορία, «το ανθρώπινο στοιχείο στα έργα αυτά είναι εξ ανάγκης, εισβάλλει στο έργο μορφώνοντάς το, χωρίς να ελέγχεται: οι φιγούρες εντέλει, δεν εντάσσονται στο τοπίο, είναι περισσότερο σαν να το παρατηρούν και να με παρατηρούν».

Οι σημειώσεις της Λίλας Παπούλα για την απαρχή της ύπαρξης του τοπίου και του τόπου, τοποθετημένες τις περισσότερες φορές σε μία ανεξίτηλη μεσημβρινή ώρα, αν και ενίοτε ξεκινούν από το συγκεκριμένο πεδίο μιας φωτογραφικής λήψης, τρέπονται σταδιακά, μέσω μιας επίπονης ζωγραφικής διαδικασίας που συνθλίβει το περιττό, σε άδειους, μοναχικούς κάμπους, σε παράδοξα κατηφείς μέσα στην κρατούσα νηνεμία τόπους, όπου η απειλή της ερημίας κι ίσως ακόμη της οικολογικής καταστροφής, ενσύπτει ταυτόχρονα στο ζωγράφο και στους θεατές.

Τι φανταζόμαστε εντέλει ότι είναι αυτό το τοπίο; «Είναι επαρκής η αναφορά μας σε εκείνο το τοπίο, το ανάλογο μιας στατικής ζωγραφικής ή φωτογραφικής εικόνας γραφικής ιερότητας, όπου μέσα από ένα τελετουργικό θέασης –πορεία και θέση σώματος, συνθήκες έκθεσης εικόνας, σκοτεινός θάλαμος- το βλέμμα εγκλωβίζεται και εξερευνά τα στοιχεία της, την τοπογραφία της;», διερωτάται ο Νίκος Καζέρος. 6 «Η απογείωση και περιπλάνησή μας στα σαγηνευτικά ψηφιακά χαώδη τοπία, στους άϋλους τόπους, τι είδους τοπία μπορεί να ορίσει και ποιες διαμονές μπορεί να μας χαρίσει; Ποιο το νόημα της προσκολλήσής μας στο τοπίο ως νοσταλγική απομίμηση της φύσης, στην αποθέωση της οργιώδους βλάστησης, στο «αντίδοτο» της διογκούμενης πόλης και της αχανούς περιφέρειάς της»;

Ίσως εντέλει το αληθινό νόημα αυτής της επίπονης παρατήρησης, η ουσία της κοπιώδους καταγραφής του πυρήνα του τόπου από τη ζωγράφο, να συνδέεται περισσότερο από ό,τιδήποτε άλλο με την άποψη ότι παρόλο που «πλησιάζοντας το τοπίο, όχι μόνο για να διαβάσουμε ένα μέρος της πραγματικότητάς του αλλά και με την προοπτική της δικής μας γραφής σε αυτό, είναι εύκολο να αισθανθούμε ανίσχυροι», όσο εντέλει το πλησιάζουμε, «τόσο φαίνονται ανεπαρκή τα έτοιμα σχήματα που έχουμε για την κατανόησή του και μαζί εξασθενίζει η βεβαιότητα της αναγνωρισιμότητάς του. Και η επιθυμία της παρέμβασης σ' αυτό έρχεται σταδιακά να αναμετρηθεί με τη δυσκολία της συνείδησής μας να ακουμπήσει με θέρμη τα πράγματα και τον χώρο, προσκομίζοντάς τους νέες δυνατότητες.». 6

Έχω την πεποίθηση ότι δια της ζωγραφικής της, η Λίλα Παπούλα, παραμερίζει τα έτοιμα σχήματα και ετούτη ακριβώς τη δυσκολία της συνείδησης επιχειρεί να ξεπεράσει.

Ίρις Κρητικού

Ιανουάριος 2009

1. Britannica Online Encyclopedia: Space
2. Earth (Planet, Cambridge Advanced Learner's Dictionary. Cambridge University Press.
3. Wikipedia: Landscape & G.B. Dalrymple, The Age of the Earth, California: Stanford University Press, 1991.
4. S. Pannell, Reconciling Nature and Culture in a Global Context: Lessons form the World Heritage List. James Cook University, Cairns, 2006.
5. Νίκος Καζέρος, Το τοπίο σε απόσταση, στον τόμο «ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον!», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, επιμ. Κ. Μανωλίδης, εκδ. Νησίδες 2003.
6. Κώστας Μανωλίδης, Προς την ενδοχώρα: σε αναζήτηση μιας συνείδησης του τοπίου, στον τόμο «ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον!», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, επιμ. Κ. Μανωλίδης, εκδ. Νησίδες 2003.

Λίλα Παπούλα. Μια ζωγραφική βαθιά εξομολογητική και βιωματική (2009)

Η τέχνη της Λίλας Παπούλα αναπτύσσεται με συνέπεια, αξιοπρέπεια και ποιότητα μέσα στο χρόνο. Εκείνο που χαρακτηρίζει την μέχρι τώρα διαδρομή της είναι η εσωτερική συνοχή του έργου της, ενός έργου κατά βάθος αυτοβιογραφικού και βιωματικού, η ανέλιξη του οποίου φέρει τα αποτυπώματα μιας αφοσιωμένης δημιουργού, με πάθος και ρομαντισμό, στην τέχνη της ζωγραφικής, σε μια εποχή που το βλέμμα του θεατή είναι αδρανοποιημένο και παγιδευμένο στην πληθώρα των ισοπεδωτικών ηλεκτρονικών εικόνων. Γεννημένη το 1955 στην Αθήνα, η Παπούλα πήρε τα πρώτα μαθήματα κοντά στον Μίμη Κοντό. Θα ακολουθήσουν δύο χρόνια σπουδών (1974-1976) στο St' Martins School of Art του Λονδίνου και στη συνέχεια θα φοιτήσει (1976-1983) στην ΑΣΚΤ, με καθηγητές τους Δημήτρη Μυταρά, Γιώργο Μαυροΐδη και Νίκο Κεσσανλή. Την περίοδο 1977-1978 θα ζήσει και θα εργασθεί στη Γαλλία, ενώ το 1987 θα πραγματοποιήσει την πρώτη ατομική της έκθεση στη γκαλερί «Νέες Μορφές». Παρουσιάζει μια σειρά συνθέσεων με εσωτερικά και αντικείμενα, στις οποίες η αφαιρετική γραφή και η μελέτη του φωτός αποτελούν τους κύριους άξονες προσέγγισης και απόδοσης του θέματος.

Στην ενότητα έργων με τίτλο Η μνήμη του χρώματος, που θα παρουσιάσει το 1991 στην αίθουσα τέχνης «Κρεωνίδης», οι ανθρώπινες μορφές –υπαρκτές ή φανταστικές– εμφανίζονται να αναδύονται, να βυθίζονται ή να ενοποιούνται με τους αβαθείς και ελλειπτικούς χώρους, μέσα στους οποίους παρουσιάζονται –μορφές σαν οπτασίες, μορφές που αισθάνεσαι ότι υπάρχουν σε έναν απροσδιόριστο κόσμο, σε μια άλλη, μυστική διάσταση, στο μεταίχμιο μεταξύ παρουσίας – απουσίας, παγιδευμένες και μνημειωμένες σε ένα διαρκές σταμάτημα του χρόνου, σε στιγμές μετέωρες ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Το χρώμα και το φως επεμβαίνουν στη δομή, την ισορροπία και την κίνηση, δίνουν υπόσταση και ζωή στα πρόσωπα και τα σώματα. Η ατμόσφαιρα γίνεται ονειρική, λυρική και ρομαντική, η εκφραστικότητα των έργων εντείνεται από τις αμιγείς εικαστικές αξίες.

Η ζωγράφος κατορθώνει να φτάσει σε αξιόλογα αισθητικά αποτελέσματα με ακρίβεια στην καταγραφή των τονικών μετατοπίσεων, με σύνθεση μετωπική και προσεκτικά υπολογισμένη, ώστε να ισορροπεί και να συγκρατεί την ποικιλία των σχημάτων. Σχεδιάζει με χρώμα, χωρίς περιττές λεπτομέρειες· η πινελιά της ελεύθερη, δυναμική και σίγουρη, έρχεται σε ορισμένα σημεία με την ατημέλητη και πληθωρική ροή της να υπενθυμίσει τη χειροποίητη π

ροέλευση του έργου. Τα έργα της αξιοποιούν εξπρεσιονιστικά, φωβιστικά και αφαιρετικά στοιχεία, δημιουργούν χώρο και ρυθμό που μεταδίδεται σε ολόκληρη τη ζωγραφική επιφάνεια και στον οποίο υποτάσσονται όλα τα επιμέρους στοιχεία.

Οι συνθέσεις αποπνέουν μια ιδιαίτερη ευαισθησία. Μια ευαισθησία που εντοπίζεται όχι μόνο στο θέμα και τη διαπραγμάτευσή του, αλλά και στην τεχνική. Η ζωγράφος με συγκινησιακή φόρτιση και σε ευθεία αντιστοιχία με συναισθηματικές και ψυχικές καταστάσεις, επιδιώκει να αποκαλύψει και να μεταγράψει αυτό που βρίσκεται κρυμμένο, να καταστήσει ορατά, με χρώμα και φόρμες, ως αποτυπώματα τις ιδέες και τις σκέψεις της. Πρόκειται για μια μετοίκηση από την αφηγηματική απόδοση στην ψυχογραφική διάσταση, με συμβολικές ίσως προεκτάσεις. Οι εικόνες της Παπούλα αντανακλούν έναν ιδιαίτερο ψυχισμό, έναν εντελώς προσωπικό και εσωτερικό τρόπο βίωσης των καταστάσεων, δίνουν την αίσθηση ότι πηγάζουν από το υποσυνείδητο, μεταπλάθουν τα ερεθίσματα και τις μνήμες σε πλαστικά επεισόδια που αν και αφίστανται της οπτικής πραγματικότητας, συγχρόνως την εμπεριέχουν.

Το υλικό, ο χειρισμός και η επεξεργασία του διεκδικεί την πρωταρχική θέση στη δημιουργική διαδικασία και στην ολοκληρωμένη εικόνα. Η Παπούλα σε αυτές τις συνθέσεις παραμένει «παραδοσιακή» –πιστή στην καθαρή ζωγραφική έκφραση ως πράξη και ως αποτέλεσμα. Τα ακρυλικά χρώματα ή η ακουαρέλα δουλεύονται και χρησιμοποιούνται με επιμέλεια και επιδεξιότητα, κυριαρχούν με τη λάμψη, τη ρευστότητα και τη διαφάνειά τους. Ψυχροί τόνοι εναλλάσσονται και συνδυάζονται με θερμούς· το υποβλητικό μπλε διαλέγεται με το λευκό, το ζεστό πορτοκαλί, το κόκκινο και το κίτρινο με τα γκρίζα. Ταυτόχρονα, τα επάλληλα στρώματα και επίπεδα, τα ίχνη και οι λεπτομέρειες, οι εναλλαγές φωτεινών και σκοτεινών περιοχών, οι εμφανείς διαδρομές της χειρονομίας και της γραφής είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα έργα της, στα οποία η διαφαινόμενη μνημειακότητα δεν έχει να κάνει τόσο με τις διαστάσεις, αλλά πηγάζει από τις ίδιες τις μορφές. Σε αρκετές περιπτώσεις οι συνθέσεις της θυμίζουν τοιχογραφίες, με εμφανή τα σημάδια του χρόνου και της φθοράς.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Παπούλα οδηγεί τη δημιουργία της προς μια καινούργια κατεύθυνση. Η ζωγραφική της εμπλουτίζεται και διαφοροποιείται τόσο θεματικά όσο και σε επίπεδο τεχνικής και υλικών. Για να μορφοποιήσει τα ερεθίσματά της σε συγκροτημένες συνθέσεις, η Παπούλα επιχειρεί ένα ποιοτικό άλμα στα εκφραστικά-πλαστικά της μέσα. Η ατομική έκθεση με τίτλο Χάριν Παιδιάς (1995, αίθουσα τέχνης «Κρεωνίδης»), ορίζει το νέο πλαίσιο της δουλειάς της. Οι συνθέσεις με τις αλλεπάλληλες γραφές δίνουν την εντύπωση παλίμψηστων επιφανειών, αποκαλύπτουν τη ζωτική της επαφή με τον χώρο και τον κόσμο που την περιβάλλει, αποτυπώνουν και συμπυκνώνουν με έναν απόλυτα εξομολογητικό τρόπο εικόνες που διέγειραν και στιγμάτισαν τη φαντασία της τόσο ως οπτικά ερεθίσματα όσο και ως εμπειρίες και πραγματικότητες: «Μορφές που υπάρχουν και δεν υπάρχουν, είναι και δεν είναι. Ανασκαφές της μνήμης μέσα στα πράγματα και των πραγμάτων μέσα στη μνήμη. Εικόνες όπως εκείνες που μπορεί να δει κανείς πάνω στην πέτρα και το ξύλο, πάνω σε τοίχους ή σε βρεγμένους δρόμους, μαγικές εικόνες πάνω στα σύννεφα». Η Παπούλα αναζητά τους εικαστικούς της μύθους στα αποθέματα της μνήμης, της επιθυμίας και του συναισθήματος, αλλά και στην επαφή της με την καθημερινότητα. Σε αυτό το πλαίσιο θα κινηθεί η ζωγραφική της στη συνέχεια, με την τεχνική να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο ως έκφραση και προβολή μιας εσωτερικής αναγκαιότητας.

Οι εικόνες της επιβάλλονται με την αποσπασματικότητα και την τρυφερότητά τους, ισορροπούν ανάμεσα σε εκείνα που φανερώνονται και σε εκείνα που αποκρύπτονται και υπονοούνται, προτείνοντας μια άλλη ποιητική εκδοχή του ορατού: εσωτερικοί χώροι που συμπλέκονται με εξωτερικούς, φασματικές ανθρώπινες παρουσίες, ιδιότυπες νεκρές φύσεις, μικρές δοκιμές και στιγμιότυπα από προσωπικές ιστορίες, εικόνες που παρατίθενται και συνυπάρχουν πάνω σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο. Οι μεταμορφώσεις της παιδικής εικονογραφίας, οι σχεδιαστικές λεπτομέρειες, τα παραπληρωματικά μοτίβα που πλαισιώνουν το κεντρικό θέμα, τα γραμμικά στοιχεία με την κυμαινόμενη ένταση και τον καλλιγραφικό τους, κάποιες φορές, χαρακτήρα, η μικρογραφική αντίληψη, το στοιχείο της έκπληξης και η αίσθηση του παράδοξου, η χρωματική κλίμακα που βασίζεται σε θερμούς, γήινους τόνους αλλά και στις διαβαθμίσεις και τη λάμψη του μπλε, αναδεικνύονται σε βασικά γνωρίσματα της ζωγραφικής της.

Οι Μικρές φύσεις που θα παρουσιάσει το 1998 (αίθουσα τέχνης «Κρεωνίδης»), συνιστούν μια ενδιαφέρουσα στιγμή στην πορεία της Παπούλα, καθώς γίνεται φανερό ότι έχει κατασταλάξει στην έρευνά της, κατακτώντας ένα προσωπικό ύφος που ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία, τους προβληματισμούς και την κοσμοαντίληψή της. Ο τίτλος της συγκεκριμένης σειράς έργων δεν έχει να κάνει τόσο με τις διαστάσεις τους, αλλά πρωτίστως με την αίσθηση που αυτά επιβάλλουν –μικρές, χαμηλόφωνες και αποσπασματικές «φυσικές» απεικονίσεις, φευγαλέες εντυπώσεις, αποστάγματα συγκινήσεων, εικόνες κίνησης που αιχμαλωτίζουν τον χρόνο, θραύσματα και νύξεις ιστοριών που ταλαντεύονται ανάμεσα στο προφανές και το αφανές: Το τραίνο, ο ποδηλάτης και ο δρόμος, Η γάτα που λέει μια ιστορία, Δρόμος, Στην άκρη, Κόκκινο στην πόλη, Έρχεται, Κίτρινο στο δάσος, Εικόνα από το παράθυρο... Οι συνθέσεις που θα συμπεριλάβει στις επόμενες ατομικές της εκθέσεις (γκαλερί «Άνεμος», 1999· γκαλερί «Ζίνα Αθανασιάδου», Θεσσαλονίκη, 2001· γκαλερί «Χριστίνα Καρελλά», 2001, 2004· αίθουσα «Σκουφά», 2003 κ.α.) καταγράφουν την εξέλιξη της δουλειάς της. Τα ουσιαστικά θέματα που την απασχολούν παραμένουν τα ίδια, παρουσιάζονται όμως με νέες μορφές χάρη στη δυναμική διάσταση της φαντασίας και στην πρωτοτυπία με την οποία τα επεξεργάζεται.

Το ξύλο, ο ακρυλικός σοβάς και ο στόκος της αγιογραφίας αποτελούν πλέον τη φέρουσα επιφάνεια των έργων της, δημιουργούν ανάγλυφες, αδρές επιφάνειες με την υφή να δίνει τον γενικό τόνο. Τα υλικά αυτά δένονται οργανικά και γίνονται αναπόσπαστα τμήματα των συνθέσεων της, περιβάλλοντας τις εικόνες ως πλαίσιο ή απομονώνοντας και προβάλλοντας μικρότερες ιστορίες. Η χρήση μικτής τεχνικής (μολύβια, παστέλ, ρινίσματα μετάλλων, σύρματα, επικολλημένα χαρτιά με ζωγραφιές) μεγιστοποιεί τη σημασία που αποδίδει η ζωγράφος στις εκφραστικές ποιότητες της ματιέρας και των ιδιαιτεροτήτων των υλικών της, στην ανάγκη να διατηρήσει μια ισχυρή σχέση και σύνδεση με τον υλικό χαρακτήρα του καλλιτεχνικού δημιουργήματος.

Η θεματογραφία και η οπτική της επικεντρώνεται, κατά κύριο λόγο, στο φυσικό περιβάλλον –οργωμένα χωράφια και αγροί, ουρανοί και θάλασσες, μονοπάτια και δρόμοι, βουνά, βράχοι και λόφοι. Διαφορετικές οπτικές γωνίες και προοπτικές αποδόσεις συνδυάζονται με επικαλυπτόμενες γραφές, σημάδια, γραφισμούς και χαράξεις, πολλαπλές προσεγγίσεις και επεισόδια, ενώ το τοπίο, πολλές φορές, συνενώνεται με μικρογραφικές σκηνές που εκτυλίσσονται σε εσωτερικούς χώρους. Οι συνθέσεις της είναι λιτές και διαυγείς, εκπορεύονται από την ευαισθησία της, αναδεικνύοντας τα διαφορετικά επίπεδα των σχέσεων της τόσο με την εξωτερική πραγματικότητα όσο και με την υποκειμενική θεώρησή της· συνθέσεις που προσφέρουν συγκίνηση και οπτική απόλαυση, εξαγνίζουν το βλέμμα, ανασυνθέτουν και αποκαλύπτουν την πολυμορφία του φυσικού χώρου, συντείνουν στην επιβολή του τελικού αποτελέσματος, οδηγούν την εικόνα, πέρα από κάθε αφήγηση, στα όρια μιας αίσθησης άμεσης και ζωντανής, απλής και αυθόρμητης. Παρατηρώντας τα έργα της ανακαλύπτεις προοδευτικά την πλοκή τους, που δεν είναι περιγραφική γεγονότων και περιστατικών αλλά μια διαδοχή ερεθισμάτων.

Ένας ολόκληρος κόσμος, παραμυθένιος και θελκτικός, ήρεμος, γαλήνιος και απροσδόκητος κυριαρχεί στις συνθέσεις της, αναπτύσσεται και ισορροπεί στην προέκταση του ονείρου, της φαντασίας και του χρόνου· ένας κόσμος που καλεί τον θεατή να περιηγηθεί μέσα του, να αναδιφήσει βαθύτερα στην αποκρυπτογράφηση των καλά φυλαγμένων μυστικών του, να στοιχειοθετήσει τον μύθο του, να αναζητήσει τις συμβολικές και συναισθηματικές αναφορές του, τις νοηματικές αποχρώσεις του.

Ηφαίστεια που καπνίζουν, σπίτια, σκάλες, ζώα, καράβια, αεροπλάνα, τρένα, αυτοκίνητα, χαρταετοί, δέντρα, καπνοί, ποδήλατα, άνθρωποι που πετούν ή αιωρούνται, μικροσκοπικές φιγούρες –ελεύθερες ή εγκλωβισμένες μέσα σε ανοιχτές πόρτες και κουτιά– αναζητούν και βρίσκουν τη θέση τους, έχουν τη δική τους λειτουργία στον οικείο και συνάμα παράδοξο κόσμο της. Σαν όνειρο και σαν πραγματικότητα, τα θέματά της διαρκώς επανέρχονται σε παραλλαγές, φανερώνοντας την ανάγκη της ζωγράφου να τα προσεγγίσει κάθε φορά –με διαφορετικό τρόπο, ελάχιστα μέσα και χωρίς εξάρσεις, στόμφο και ρητορείες– τόσο μορφολογικά όσο και νοηματικά, διερευνώντας παράλληλα και εξαντλώντας, τις εκφραστικές τους δυνατότητες. Στις πιο πρόσφατες συνθέσεις της που είναι έμφορτες συμβολισμών και μηνυμάτων, η περιρρέουσα ποιητική ατμόσφαιρα ενισχύεται, οι καθαρά πλαστικές αξίες κυριαρχούν, το αινιγματικό συμβιώνει με το διφορούμενο, η ζωντανή γραφή του κόσμου συναντά τον αισθησιασμό της στιγμής, η δημιουργία της αποκτά νέα δυναμική, εξακολουθεί να «αντιστέκεται», αφήνει μια αίσθηση ζωής και χρώματος, δομής και σημασίας, θέτοντας τις βάσεις για μια ενδιαφέρουσα συνέχεια.

Ιανουάριος 2009

Γιάννης Μπόλης

Ιστορικός Τέχνης

Λίλα Παπούλα – Τόποι ψυχής (2014)

Η ζωγραφική της Λίλας Παπούλα είναι ανοιχτή σε προσεγγίσεις με τα θέματά της να ορίζουν την ορατή πλευρά ψυχικών καταστάσεων και συμπεριφορών, να συνδιαλέγονται, να απευθύνουν και να απευθύνονται, να απεικάζουν τη ζωτική της σχέση με το κόσμο και να απηχούν όψεις της αντιφατικότητάς του, να αξιώνονται κάτι περισσότερο από το προφανές, να υπονομεύουν τη συνηθισμένη πρόσληψη των πραγμάτων, να ιχνηλατούν και να αποτυπώνουν μυστικές συνδέσεις και συσχετισμούς μέσα από απρόσμενες συναντήσεις, ισορροπίες και αντιθέσεις, τεχνικές αφήγησης και συνειρμούς. Την μέχρι τώρα πορεία της τη χαρακτηρίζει η γνώση και η πλατιά εικαστική παιδεία, η συνοχή, η ποιότητα και η πρωτοτυπία των μορφοπλαστικών αναζητήσεων και των προτάσεών της οι οποίες κινούνται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο πεδίο των οπτικών εντυπώσεων και εκείνο της υποκειμενικής ερμηνείας και επαναδιαπραγμάτευσής τους. Η τέχνη της δίνει έμφαση στις αμιγείς ζωγραφικές αξίες και τις εκφραστικές δυνατότητες του χρώματος, της ματιέρας και της χειρονομίας, συγκροτεί μια πολύπλευρη καλλιτεχνική σύλληψη, μια ολοκληρωμένη μορφοποίηση, πλούσια και μεστή σε συμβολικές αναφορές και αναγνώσεις.

Η νέα ενότητα έργων της με τίτλο Ό,τι απέμεινε, συνεχίζει και εξελίσσει την προηγούμενη δουλειά της, τους Τόπους. Με εκκίνηση και οδηγό φωτογραφίες που τράβηξε η ίδια και οι οποίες λειτουργούν, όπως εξομολογείται, ως ένα είδος «ημερολογιακών σημειώσεων», ερεθισμάτων και μνημονικών ανακλήσεων, παρουσιάζει συνθέσεις όπου το ατομικό συμβιώνει με το συλλογικό, το ενδόμυχο με το φανερό, η συγκίνηση, η ευαισθησία και το βίωμα κατέχουν εξέχουσα θέση. Τόποι οικείοι και συνάμα ανοίκειοι. Απόηχοι και σπαράγματα μιας αλλοτινής ζωής που πέρασε και χάθηκε. Τμήματα ερημωμένων σπιτιών που αντέχουν και αντιστέκονται, εκτεθειμένα και απογυμνωμένα, πληγωμένα και μετέωρα στο παράλογο αστικό τοπίο μιας πόλης άξενης και εχθρικής. Τοίχοι φαγωμένοι, γκρεμίσματα και ακατοίκητοι χώροι, ως αντικατοπτρισμοί μιας πραγματικότητας σχεδόν μεταφυσικής, που φέρουν τα σημάδια και τα ίχνη του παρελθόντος και του παρόντος, «αφηγούνται», χαμηλόφωνα χωρίς μελοδραματισμούς και συναισθηματικές εξάρσεις, μικρές ιστορίες, ανείπωτες και μυστικές, για τη ζωή, την απώλεια και τον θάνατο, για όνειρα, χαμένες φωνές και ακυρωμένες ελπίδες. Μέσα από μια διαδικασία αφαίρεσης, υπερβαίνει την αναπαράσταση και την ψυχρή περιγραφή, απομονώνει τα στοιχεία εκείνα που κατευθύνουν στην ποιητική μετάπλαση του πραγματικού, μεταδίδουν και διατηρούν ατόφια την πρωταρχική αίσθηση με τις έννοιες του χρόνου και της μνήμης να συμπλέκονται σε μια αδιάσπαστη ενότητα. Ο θεατής βρίσκεται μπροστά σ’ ένα ιδιότυπο σύμπαν, ένα περιβάλλον μοναξιάς, αδιατάρακτης ηρεμίας και σπαρακτικής σιωπής –φασματικές σκηνογραφίες και ακινητοποιημένες παρουσίες που επιβάλλονται με ένταση και μοιάζουν να πηγάζουν απευθείας από το υποσυνείδητο. Τα έργα αποπνέουν μια αδιόρατα ρομαντική, μελαγχολική διάθεση, τα ερείπια που απεικονίζονται έχουν τον χαρακτήρα του τελεσίδικα εγκαταλειμμένου και της επιτελεσμένης φθοράς με τα ανεξίτηλα στίγματα της κοινότοπης περιπέτειας τους διαμέσου των καιρών. Η τεχνική επεξεργασία, η αυθόρμητη, σχεδόν, «αυτόματη» γραφή με τις συνεχείς επεμβάσεις και επικαλύψεις, η υλικότητα και η απτική εντύπωση συντείνουν αποφασιστικά στην τελική εικόνα και την αλήθεια του θέματος, ενός θέματος που φορτίζεται από την εμφατική σημασία που του αποδίδει η ζωγράφος, ενός θέματος που εκκινεί από την καθημερινή ζωή και στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται ως υπαινιγμός ο άνθρωπος, παρών μέσα από την απουσία του.

Τα ερείπια της Λίλας Παπούλα δεν είναι μόνο «τα θραύσματα μιας εσωτερικής τοιχογραφίας», όπως η ίδια τα προσδιορίζει και τα αντιλαμβάνεται, αλλά γίνονται μεταφορές των ψυχικών ρηγμάτων και της πολυπλοκότητας ενός κατακερματισμένου κόσμου που έχει απολέσει τις σταθερές και τα σημεία αναφοράς του στη σημερινή παράδοξη και δραματική συγκυρία της αστάθειας, της ρευστότητας και της μετάβασης, έρχονται να δοκιμάσουν τους φόβους και τις ανησυχίες μας, να στοιχειώσουν το μυαλό μας, να χαρτογραφήσουν τους διχασμούς και τις υπαρξιακές αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου, να εξομολογηθούν την ποιητικότητα της ανολοκλήρωτης προσπάθειας και της ηθικής του αδιεξόδου, να προτείνουν ένα ταξίδι αυτογνωσίας και επιστροφής σε ξεχασμένες αξίες, να ενεργοποιήσουν και να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη. Η Λίλα Παπούλα επικαλείται μια βαθύτερη επικοινωνία και μια διαφορετική, ολοκληρωτικά προσωπική και συναισθηματική αντίληψη θέασης με τις συνθέσεις της να συγκροτούν έναν διαρκή συλλογισμό για τον ρόλο και τη δύναμη, τη μυστηριώδη γοητεία και την αμφισημία της εικόνας, για την αποκάλυψη όλων εκείνων που βρίσκονται κρυμμένα πίσω από την επιφάνεια.

Ιούνιος 2014

Ένα έργο ποιητικό

Η Λίλα Παπούλα έχει έναν ανεξάντλητο πλούσιο κόσμο και θεματικά ανανεώνει συνέχεια τις συνθέσεις της. Έχει στοιχεία αναγνωρίσιμα στα έργα της διακριτικές παρουσίες σαν εκείνες τις φιγούρες που ξαφνικά τις βλέπεις σε ένα βουνό ή σε μία κοιλάδα.

Η Λίλα Παπούλα με γνώμονα την ποιότητα πάντα ανακαλύπτει μία καινούρια πλούσια θεματογραφία – βουνά, θάλασσες, πεδιάδες καθώς και χρώματα με άπλετο το άσπρο το ελληνικό φως. Ανακαλύπτει και μελετά δικές της γραφές και τεχνικές. Για όποιον την γνωρίζει, μέσα στο έργο της υπάρχει ένας ολοκληρωμένος κόσμος που ξεκινάει μέσα από την μνήμη και την ψυχή της καθώς και τα βιώματά της.

Όπυ Ζούνη
Αύγουστος 2008

Οι ΄Τοιχογραφίες¨ της  Λίλας Παπούλα

Με αφετηρία τις μνήμες και τα βιώματα της, η Λίλα Παπούλα ανασύρει από τη λήθη του χρόνου προσωπικές της στιγμές, τις οποίες αναπλάθει με την δύναμη και την μαγεία των εικόνων, μετουσιώνοντας το παρελθόν σε παρόν ή και σε μέλλον .
Τα έργα της, στιγμές με τοπία και με ανθρώπινες μορφές που λειτουργούν σχηματικά και υπαινικτικά συνθέτουν μία βιογραφική ζωγραφική που προσκαλεί τον θεατή να λάβει μέρος σε ένα ταξίδι στο χρόνο με ακαθόριστο τέλος, το οποίο ο καθένας καλείται να ορίσει σύμφωνα με τις εμπειρίες και την φαντασία του .
Στην καλλιτεχνική της δημιουργία, μοναδικός και εξαιρετικά πρωτότυπος είναι ο τρόπος που η ζωγράφος χρησιμοποιεί τα διάφορα υλικά ως υπόστρωμα του έργου της και τα οποία δημιουργούν την αίσθηση της τοιχογραφίας , υπηρετώντας απόλυτα την αυθόρμητη γραφή της . Το ξύλο είναι η βάση όπου ο
σοβάς σε συνδυασμό με άλλα υλικά καλούν την ζωγράφο να αναπτύξει τις προσωπικές αφηγήσεις της. Κατασκευαστικά στοιχεία που προσθέτει επιλεκτικά η καλλιτέχνις αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο την αξία των θεμάτων της, προσδίδοντας την αίσθηση του ανάγλυφου στο έργο της .
Διάφανα χρώματα καθορίζουν τις φόρμες των αντικειμένων , αχνές γραμμές ορίζουν τα περιγράμματα των μορφών , και όλα κινούνται σε ένα ταξίδι στο χρόνο , παρασύροντας τον θεατή σε μία ερμηνεία ονειρική με συγκεκριμένες
αναφορές στα βιώματα της ζωγράφου .
Οι ανθρώπινες φιγούρες αποδοσμένες σχηματικά με μαύρο χρώμα αποπνέουν έναν αφαιρετικό στοχασμό . Τοποθετημένες είτε στη γη σε μία άκρη της ζωγραφικής επιφάνειας είτε ψηλά στον ουρανό, παρατηρούν το ξεδίπλωμα της αφήγησης της ζωγράφου και λειτουργούν ως θεατές της τέχνης της .

Μυρτώ Παινέση – Καλογερά, Ιστορικός Τέχνης

Μικρά Τοπία

Η υπόθεση για αυτό το ζωγραφικό έργο είναι πως κάθε μικρή σκέψη κατευθύνεται από μια στιγμή που λειτουργεί συνειρμικά. Η εικόνα εμφανίζεται απλή αλλά συγχρόνως συντεθημένη από πολλαπλές σχεδιαστικές λεπτομέρειες ώστε να δυναμώνει στο επίπεδο του μηνύματος και να επικοινωνεί. Αναφέρει, ας πούμε, με τον τρόπο αυτό τα συστατικά της.

Κάθε είδος ζωγραφισμένης εικόνας μπορεί να μεταφέρει ιδέες και αισθήματα και στο επίπεδο αυτό η ζωγραφική της Λίλας Παπούλα είναι καθαρή, πλασμένη στο ύφος και το υλικό από προσωπικά συστατικά. Σαν ένα παιχνίδι ομαδικών οπτικών αναμνήσεων που όμως σε κάθε έργο διατυπώνονται σαν ολοκληρωμένη όψη, ή καλύτερα σκηνή ενός τοπίου.
Το τοπίο δεν είναι ρεαλιστικό αφού δεν έχει σκοπό να φωτογραφήσει, και αυτό δεν μας ενδιαφέρει πια καθόλου. Δεν μεταφέρει το παιχνίδι μιας λανθάνουσας παιδικότητας και στειρωμένης νοσταλγίας, παρ' ότι η αφαίρεση της ζωγραφικότητας θα διευκόλυνε αυτή την ανάγνωση. Είναι τοπία που με μεγάλη περίσκεψη τοποθετούν μια συνάντηση αναμνήσεων που είναι γεμάτες από φυσικούς συνδυασμούς.
Ονομάζουμε φυσικούς συνδυασμούς εκείνες τις σχέσεις που χρησιμοποιούν εικονικά στοιχεία του περιβάλλοντος, για να προκαλέσουν την καινούργια διατύπωση μιας φευγαλέας σκέψης. Ακόμα και όταν αυτές οι λεπτομέρειες παρουσιάζονται σαν εμμονές, το τοπίο που εμφανίζεται στην ζωγραφιά παραμένει εικόνα τους. Και μ' αυτό τον μηχανισμό γίνονται τα "μικρά τοπία". Όχι επειδή είναι μικρών διαστάσεων αλλά διότι η εικόνα τους είναι αποσπασματική. Είναι τεμαχισμένη από το ασυνείδητο μέρος των εντυπώσεων του δημιουργού, και αναλύεται με διαφορετικό τρόπο από τον ενσυνείδητο χώρο των εμπειριών του θεατή. Η επικοινωνία στην
περίπτωση αυτή δεν δυσκολεύεται, καθώς η γλυκύτητα και η τρυφερότητα που εκδηλώνεται στο θέμα και την τεχνική προσελκύει αυτόματα την αντιστοιχία της στη διάθεση του θεατή.
Στο πλαίσιο μιας γενικότερης τάσης προς την αναζήτηση ζωγραφικής αθωότητας, που ξαναβρίσκουμε στην τέχνη σήμερα, το έργο της Παπούλα χωρίς να υποκύπτει σε εύκολες παιδικότητες μεταδίδει διαρκώς την πρόσχαρη επέκταση ενός θαρραλέου απλού στοχασμού.
Το ζήτημα δεν είναι αθωότητα, ο σκοπός δεν μοιάζει ευκολία. Βρίσκουμε πως πρόκειται για μια καλλιτεχνική επιλογή στο επίπεδο του θέματος και στον τρόπο της τεχνικής διαδικασίας που περιγράφει την απλή λεπτομέρεια. Όταν κανείς συγκεντρωθεί μπορεί να ανασύρει μέσα από τις φυσικές δυνατότητες κάθε μικρού τοπίου τον κόσμο που ζωγραφίζεται εκεί. Αυτή είναι η ζωγραφική ποιότητα της Λίλας Παπούλα αλλά και η κατάκτησή της μέχρι σήμερα.
Μάθαμε να περιμένουμε απ' τις ζωγραφικές εικόνες να είναι δύσκαμπτες και να φτάνουν σ' εμάς, διαρκώς μεταβαλλόμενες μέσα από περίπλοκους νοητικούς μηχανισμούς. Επιθυμούμε ωστόσο από τις ζωγραφισμένες εικόνες να έρχονται σε μας με τον απλό τρόπο, ένα προς ένα (1:1) στον δικό μας γωνιακό χώρο. Συναντάμε αρκετές φορές την τέχνη να το έχει επιτύχει αυτό. Η γλώσσα του σχεδίου και των χρωμάτων κατέχοντας την δυνατότητα των άπειρων
συνδυασμών μπορούσαν πάντα να μας μιλήσουν για το κάθε τι.
Το έργο που βλέπουμε τώρα καταφέρνει ακριβώς αυτό. Η ζωγραφιά είναι το σχεδιαστικό μέσον, εκεί όπου μπορεί κανείς να ψάξει να βρει κάτι γνωστό, ένα πρόσωπο, ένα τοπίο, χρώματα και σχήματα που όλα θυμίζουν αντικείμενα ή μορφές, όνειρα ή ιστορίες.
Η Παπούλα δουλεύει με οποιοδήποτε υλικό - φυσικό ή προσωπικό - που της δημιουργεί μια εσωτερική αναγκαιότητα οπότε αυτό με τη σειρά του θα προσφέρει στο έργο την φυσική του ομορφιά!
Η ομορφιά κατευθύνεται από την εσωτερική αναγκαιότητα και αυτό σημαίνει ότι ένα έργο μπορεί να είναι ταυτόχρονα όμορφο και άσχημο. Εξαρτάται από τον τρόπο που κοιτάς. Όταν το έργο είναι φτιαγμένο σε απόλυτη αρμονία με την εσωτερικότητα και ανάγκη του καλλιτέχνη, τότε κάθε σχήμα, κάθε χρώμα, και η πιο μικρή λεπτομέρεια έχουν μια συγκεκριμένη λειτουργία μέσα στο έργο. Τότε το νόημα είναι πλήρες και ο σκοπός του ορατός, τότε το πρόβλημα του κοινωνικού χώρου που απευθύνεται έχει λυθεί. Τα έργα αυτής της έκθεσης διέπονται από αυτούς τους κανόνες.

Ιανουάριος 1998

Όλγα Δανιηλοπούλου
Ιστορικός τέχνης
Επιμελήτρια
Μουσείου
Γιάννη Σπυρόπουλου